#ADIGE DİLİNİ OKUMAK YAZMAK İÇİN KULLANILAN HARFLER#

*
АДЫГЭБЗЭР ЗРАТХ ЗРАДЖ ХЬЭРФХЭР
ADIGE DİLİNİ OKUMAK YAZMAK İÇİN KULLANILAN HARFLER
 
1- МАКЪ ЗЕШЭХЭР - SESLİ HARFLER


А а  ---  а
Е е  ---- е
И и  --- i
У у --- u
Ы ы  ---- ı
О о  --- o
Э э --- (a-e)


Bu sesli harflerden
а - е - и - у sözcük veya hece başında veya tek başlarına okunurken
а -- ğa    е -- ye      и -- yı      у -- w   
şeklinde okunurlar.

2- МАКЪ ДЭКlУАШЭХЭР - SESSİZ HARFLER


Sessiz harfler okunurken söylenirken bu dilde anlamsız bir ses olan - ы - sesi getirilerek okunurlar. Yani bı cı çı dı gibi.


Гуэгъу зиlэ хьэрфхэр - Aynı çıkışı olan harfler
 
Макъ жьгъыжьгъхэр
Gür sessizler Макъ дэгухэр
Basık sessizler Макъ пlытlахэp
Ezik sessizler

Б б - bı
П п - pı
Пl пl - p'ı
Д д - dı
Т т - tı
Тl тl - t'ı
Г г - gı
К к - kı
Кl кl - k'ı
Л л - lı
Лъ лъ- l'hı
Лl лl - l'ı
Жь жь- j'ı
Щ щ - ş'ı
Щl щl- ş'ı
В в- vı
Ф ф- fı
Фl фl -  f'ı
Гу гу - guı
Ку ку - kuı
Кlу кlу- k'uı
Дз дз- dzı
Ц ц- tsı
Цl цl - ts'ı
Дж дж- cı
Ч ч- çı
Чl чl- ç!ı
З з- zı
С с- sı
Сl сl- s'ı
Х х- 'hı
Ху ху- 'huı  
Хъ хъ- k'hı
Хъу хъу- k'huı  
Ж ж- jı
Ш ш - şı  

Гъ гъ- ğı
Гъу гъу- ğuı  
Къ къ- qı
Къу къу- quı  
Кхъ кхъ - k'ı
Кхъу кхъу - k'uı  



Гуэгъу зимыlэ хьэрфхэр   
Tek çıkışlı harfler


М м -- mı
Н н -- nı
Р р -- rı
Хь хь -- khı
  
Макъ зешэрэ макъ дэк!уашэрэ къэзгъэлъагъуэ хьэрфхэр.


Sesli ve sessiz harf birlikte gösteren harfler.


Я я -- иа -- seslerinin bileşimi ya diye okunur.


Ю ю -- иу --sesi bileşimi yu diye okunur.

Макъ къэзымгъэлъагъуэ хьэрфхэр - Ses göstermeyen harfler


l -- Başına geldiği sesli harfleri kesik kısa okutur, sonuna geldiği sessiz harfi ezik okutur. Ezdiği sessizler yukarıda gösterilmiştir. Kesik kısa okuttuğu harfler de


lэ -- Kısa (a,e) lу -- kısa lа -- kesik a lы -- kesik ı lе -- kısa e
ь -- зыгъэщабэ -- Yumuşatan
ъ -- зыгъэбыдэ -- Sertleştiren 


Bu üç işaret harfler arasında dolaşır fakat
tek başlarına bir ses ifade etmezler.


Bu dilde olmayan Arapça'daki terimlerde kullanılan aynı harfi de Гl гl -- işareti ile gösterilir.

Bir Kısım Temel Yaklaşımlar


Harfler, okuma yazma, dil öğretimi birlikte yürütülmek durumunda olduğundan verilen harflerle ilgili sözcük örnekleri sunulmaya çalışılacaktır.
Dilin ses dili olması nedeniyle seslerin doğru telaffuzları çok önemlidir.
Seslerdeki telaffuz farklılıkları sözcüğün cümlenin anlamını tamamen değiştirir.


Bu nedenle telaffuzlara dikkat edilmesi gerekir. Biz her ne kadar Latin karşılıklar yazdıysak da sesler öğreticilerden alınmalıdır. Sözcük veya cümle ezberleme yerine seslerin sözcükteki işlevlerinden hareket edilirse daha başarılı olunacağı kanaatindeyim. Bir sesin türevi olan binlerce sözcüğü ezberlemek yerine seslerin işleyişine dikkat edilirse daha kolay ve konuşabilmek mümkün hale gelir.


Bu dilde fiiller iki yapılıdır . Birincil olarak Eylemi gerçekleştirmek için yapılan hareketin bir adı vardır. Fiilin ismi olduğundan bu fiil de aynı isim sıfat zamir gibi çekimlenir. Bu fiilin isminin ve gerçekleşen eylemin çekimlenmeleri de farklı bir yapı arzeder. Fiilin ismi ve sonuç eylemi aynı yazılım olabileceği gibi farklı yazılımla ifade ediliyor da olabileceği gibi bazı fiil isimlerinin sonuç eylemi de sadece davranışa yansıdığı için eylemin göstergesi dilde ifade bulmayabilir.


Örneğin bayılmak bir eylemin adıdır fakat eylem sonucu sadece davranışa yansıdığı için eylem sonuç çekimlenmesi oluşmaz. Oturma eylemi ve oturuyor olmak ayrı yapılarla işletilir. Yeme eylemi ve yiyor olmak ayrı yapılar gerektirir.


Kısaca fiilin adı ve eylemi arasındaki fark görülmelidir. Bir eylem gerçekleştirmede fiilin isminin çekimlenmesinde şahısların р halinde olmaları nedeniyle сэ уэ ар дэ фэ ахэр şeklinde oluştuğunu, bir eylemin çekimlenmesinde bir şey yapmak olunca konu bahsimiz o yani ар olacağından şahıslar da сэ уэ абы дэ фэ абыхэм şeklinde ve şahıslar м haline girdiği açıktır.


Bu önemli farklılığı umarım herkes biraz gayretle anlayacaktır.
*
*

https://kaffed.org/kultur-sanat/ad%C4%B1%C4%9Fece/item/972-giri%C5%9F.html