Anasayfa
Publications
Paz Şub. 13, 2022 8:13 pm tarafından 
*
*
DERS (УРОК) 4 SES BİLGİSİ (Fonetik) Ünsüz harf (æмхыæлæсон дамгыæ);
*
дж c,
дз z,
ц s
*
1. Harf (дамгыæ) дж c ve дз z ;
bölgeler arası lehçe farkından dolayı aynı yazılsa da farklı seslendirilmektedir.
*
дзул zul beyaz buğday ekmeği
дзьрд zırd söz(sözcük)
дзурьн zurın söz etmek
*
2. Harf (дамгыæ) ц s ; bölgeler arası lehçe farkından dolayı yazım aynı seslendirme farklı olabilmektedir.
*
пец pyes fırın
цæсгом sæşgom yüz
царв sarv yağ
*
а. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım ve aralarındaki ses (мьр) farkına dikkat edelim.
дзул zul ekmek
зул jul eğri(şaşı)
цьрд sırd heykel
сьрд şırd vahşi hayvan
цæр sær kiralık hayvan
сæр şær baş(kafa)
*
b. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım.
*
цалх salx teker
цонг song kol
бьндз bınz sinek
дзул zul ekmek
дзурьн zurın konuşmak
дзьрд zırd söz(sözcük)
джелбет cyelbyet meziyet
джипп cipp şekil
дзьпп zıpp cep
*
DİL BİLGİSİ (Gramer)
1. Şahıs Zamirleri (цæсгомон номивæг) tekil (иууон ньмæц) çoğul (бирæон ньмæц)
*
æз æj ben
мах max biz
дь dı sen
сьмах şımax siz
уьй uıy o
уьдон uıdon onlar
*
2. Fiiller (мивдисæг) Fiil gövdesi = Fiil kökü (basit sözcük, дзьрдь бьндур) + ekler Fiil mastarı = Fiil kökü veya gövdesi + -ьн -ın -mek (-mak) mastar eki Fiil mastarı (мивдисæг фæрссагми) Fiil kökü (дзьрдь бьндур)
*
кæнын kænın yapmak
кæн kæn yap
дзурын zurın konuşmak
дзур zur konuş
кусын kuşın çalışmak
кус kuş çalış
цæрын særın yaşamak
цæр sær yaşa
хæрын xærın yemek
хæр xær ye
*
3.Geniş -(i)r,- (ı)r,- (u)r,- (ü)r,- (a)r,- (e)r - Şimdiki Zaman: -(i)-yor. a. Geniş - şimdiki zaman şahıs ekleri.
*
tekil şahıs zamiri ve fiil eki çoğul şahıs zamiri (цæсгомон номивæг) ve fiil eki æз -ын æj -ın ben-(i)r-im[-(i)yor-um ] мах -æм max -æm biz-(i)r-iz [-(i)yor-uz ] дь -ыс dı -ış sen-(i)r-sin[-(i)yor-sun ] сьмах -ут şımax-ut siz-(i)r-siniz [-(i)yor-sunuz ] уьй -ы uıy-ı o -(i)r [-(i)yor ] уьдон -ынц uıdon-ıns onlar-(i)r-ler [ -(i)yor-lar ]
*
b. Örnekler: Fiil: цæрын - цæрын - цæр særın - særın - sær yaşamak - yaşar (yaş-ı-yor) -yaşa цæр-ын sær-ın yaşa-r-ım (yaşa-ı-yor-um) цæр-æм sær-æm yaşa-r-ız (yaşa-ı-yor-uz) цæр-ыс sær-ış yaşa-r-sın(yaşa-ı-yor-sun) цæр-ут sær-ut yaşa-r-sınız(yaşa-ı-yor-sun-uz) цæр-ы sær-ı yaşa-r (yaşa-ı-yor) цæр-ынц sær-ıns yaşa-r-lar (yaşa-ı-yor-lar) Fiil: уарзьн - уарз uarjın - uarj sevmek - sev уарзын uarjın sev-e-r-im (sev-i-yor-um) уарзæм uarjæm sev-e-r-iz (sev-i-yor-uz) уарзыс uarjış sev-e-r-sin(sev-iyor-sun) уарзут uarjut sev-e-r-siniz(sev-i-yor-sun-uz) уарзы uarjı sev-e-r (sev-i-yor) уарзынц uarjıns sev-e-r-ler (sev-i-yor-lar) Fiil: кальн - кал kalın - kal dökmek - dök кальн kalın döküyorum (dökerim) калæм kalæm döküyoruz (dökeriz) кальс kalış döküyorsun (dökersin) калут kalut döküyorsunuz (dökersiniz) каль kalı döküyor (döker) кальнц kalıns döküyorlar (dökerler)
*
c. Aşağıdaki fiil mastar(мивдисæг фæрссагми) sözcüklerini (дзьрд) okuyalım.
*
зарын jarın şarkı söylemek
амонын amonın öğretmek
бадын badın oturmak
ивын ivın değiştirmek
барын barın ölçmek
уромын uromın durdurmak
дарын darın saklamak
аразын arajın düzenlemek
*
d. Aşağıdaki fiil köklerini (basit sözcükleri, дзьрдь бьндур) okuyalım ve -ьн -ın -mek (- mak) mastar eki (фæрссагми фæсæфтуан) ile fiil mastarı (мивдисæг фæрссагми) üretelim. амай amay duvar ör уар uar yağ (yağmak) кус kuş çalış нæм næm döv æвзар ævjar seç кур kur iste кæн kæn yap
*
4. Fiillerin geçmiş zaman halleri için mastar ekleri (фæрссагми бьндур) -ьн -ın -mek kaldırılarak fiil köklerine
т t ti, tı, tu, tü veya д d di, dı, du, dü eki eklenir.
Geniş zaman fiil gövdesi Geçmiş zaman gövdesi
лас(ын) laş(ın) çıkar(mak) ласт laşt çıkardı дар(ын) dar(ın) sakla(mak) дард dard saklandı дас(ын) daş(ın) tıraş ol(mak) даст daşt tıraş oldu уар(ын) uar(ın) böl(mek) уарзт uarjt böldü æхгæн(ын) æxgæn(ın) kilitle(mek) æхгæд æxgæd kilitledi сай(ын) şay(ın) kandır(mak) сайд şayd kandırdı сид(ын) şid(ın) söylevde bulun(mak) сидт şidt söylev (nutuk) söyledi
*
а. Aşağıdaki fiilleri (мивдисæг) geçmiş zamana çevirelim.
*
фьссын fışşın yazmak
дарын darın saklamak
зарын jarın şarkı söylemek
ивын ivın değiştirmek
гуьрын gurın doğmak
*
*
*
DERS (УРОК) 4 SES BİLGİSİ (Fonetik) Ünsüz harf (æмхыæлæсон дамгыæ);
*
дж c,
дз z,
ц s
*
1. Harf (дамгыæ) дж c ve дз z ;
bölgeler arası lehçe farkından dolayı aynı yazılsa da farklı seslendirilmektedir.
*
дзул zul beyaz buğday ekmeği
дзьрд zırd söz(sözcük)
дзурьн zurın söz etmek
*
2. Harf (дамгыæ) ц s ; bölgeler arası lehçe farkından dolayı yazım aynı seslendirme farklı olabilmektedir.
*
пец pyes fırın
цæсгом sæşgom yüz
царв sarv yağ
*
а. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım ve aralarındaki ses (мьр) farkına dikkat edelim.
дзул zul ekmek
зул jul eğri(şaşı)
цьрд sırd heykel
сьрд şırd vahşi hayvan
цæр sær kiralık hayvan
сæр şær baş(kafa)
*
b. Aşağıdaki sözcükleri (дзьрд) okuyalım.
*
цалх salx teker
цонг song kol
бьндз bınz sinek
дзул zul ekmek
дзурьн zurın konuşmak
дзьрд zırd söz(sözcük)
джелбет cyelbyet meziyet
джипп cipp şekil
дзьпп zıpp cep
*
DİL BİLGİSİ (Gramer)
1. Şahıs Zamirleri (цæсгомон номивæг) tekil (иууон ньмæц) çoğul (бирæон ньмæц)
*
æз æj ben
мах max biz
дь dı sen
сьмах şımax siz
уьй uıy o
уьдон uıdon onlar
*
2. Fiiller (мивдисæг) Fiil gövdesi = Fiil kökü (basit sözcük, дзьрдь бьндур) + ekler Fiil mastarı = Fiil kökü veya gövdesi + -ьн -ın -mek (-mak) mastar eki Fiil mastarı (мивдисæг фæрссагми) Fiil kökü (дзьрдь бьндур)
*
кæнын kænın yapmak
кæн kæn yap
дзурын zurın konuşmak
дзур zur konuş
кусын kuşın çalışmak
кус kuş çalış
цæрын særın yaşamak
цæр sær yaşa
хæрын xærın yemek
хæр xær ye
*
3.Geniş -(i)r,- (ı)r,- (u)r,- (ü)r,- (a)r,- (e)r - Şimdiki Zaman: -(i)-yor. a. Geniş - şimdiki zaman şahıs ekleri.
*
tekil şahıs zamiri ve fiil eki çoğul şahıs zamiri (цæсгомон номивæг) ve fiil eki æз -ын æj -ın ben-(i)r-im[-(i)yor-um ] мах -æм max -æm biz-(i)r-iz [-(i)yor-uz ] дь -ыс dı -ış sen-(i)r-sin[-(i)yor-sun ] сьмах -ут şımax-ut siz-(i)r-siniz [-(i)yor-sunuz ] уьй -ы uıy-ı o -(i)r [-(i)yor ] уьдон -ынц uıdon-ıns onlar-(i)r-ler [ -(i)yor-lar ]
*
b. Örnekler: Fiil: цæрын - цæрын - цæр særın - særın - sær yaşamak - yaşar (yaş-ı-yor) -yaşa цæр-ын sær-ın yaşa-r-ım (yaşa-ı-yor-um) цæр-æм sær-æm yaşa-r-ız (yaşa-ı-yor-uz) цæр-ыс sær-ış yaşa-r-sın(yaşa-ı-yor-sun) цæр-ут sær-ut yaşa-r-sınız(yaşa-ı-yor-sun-uz) цæр-ы sær-ı yaşa-r (yaşa-ı-yor) цæр-ынц sær-ıns yaşa-r-lar (yaşa-ı-yor-lar) Fiil: уарзьн - уарз uarjın - uarj sevmek - sev уарзын uarjın sev-e-r-im (sev-i-yor-um) уарзæм uarjæm sev-e-r-iz (sev-i-yor-uz) уарзыс uarjış sev-e-r-sin(sev-iyor-sun) уарзут uarjut sev-e-r-siniz(sev-i-yor-sun-uz) уарзы uarjı sev-e-r (sev-i-yor) уарзынц uarjıns sev-e-r-ler (sev-i-yor-lar) Fiil: кальн - кал kalın - kal dökmek - dök кальн kalın döküyorum (dökerim) калæм kalæm döküyoruz (dökeriz) кальс kalış döküyorsun (dökersin) калут kalut döküyorsunuz (dökersiniz) каль kalı döküyor (döker) кальнц kalıns döküyorlar (dökerler)
*
c. Aşağıdaki fiil mastar(мивдисæг фæрссагми) sözcüklerini (дзьрд) okuyalım.
*
зарын jarın şarkı söylemek
амонын amonın öğretmek
бадын badın oturmak
ивын ivın değiştirmek
барын barın ölçmek
уромын uromın durdurmak
дарын darın saklamak
аразын arajın düzenlemek
*
d. Aşağıdaki fiil köklerini (basit sözcükleri, дзьрдь бьндур) okuyalım ve -ьн -ın -mek (- mak) mastar eki (фæрссагми фæсæфтуан) ile fiil mastarı (мивдисæг фæрссагми) üretelim. амай amay duvar ör уар uar yağ (yağmak) кус kuş çalış нæм næm döv æвзар ævjar seç кур kur iste кæн kæn yap
*
4. Fiillerin geçmiş zaman halleri için mastar ekleri (фæрссагми бьндур) -ьн -ın -mek kaldırılarak fiil köklerine
т t ti, tı, tu, tü veya д d di, dı, du, dü eki eklenir.
Geniş zaman fiil gövdesi Geçmiş zaman gövdesi
лас(ын) laş(ın) çıkar(mak) ласт laşt çıkardı дар(ын) dar(ın) sakla(mak) дард dard saklandı дас(ын) daş(ın) tıraş ol(mak) даст daşt tıraş oldu уар(ын) uar(ın) böl(mek) уарзт uarjt böldü æхгæн(ын) æxgæn(ın) kilitle(mek) æхгæд æxgæd kilitledi сай(ын) şay(ın) kandır(mak) сайд şayd kandırdı сид(ын) şid(ın) söylevde bulun(mak) сидт şidt söylev (nutuk) söyledi
*
а. Aşağıdaki fiilleri (мивдисæг) geçmiş zamana çevirelim.
*
фьссын fışşın yazmak
дарын darın saklamak
зарын jarın şarkı söylemek
ивын ivın değiştirmek
гуьрын gurın doğmak
*
*
