Anasayfa
Publications
Paz Şub. 13, 2022 8:13 pm tarafından 
#18 İNCİ DERS#
*
КIУЭН fiilinin şahıslara göre çekiminde eklerin durumunu görelim
СЭ СЫКIУАЩ (gittim) ДЭ ДЫКIУАЩ (gittik)
УЭ УКIУАЩ (gittin) ФЭ ФЫКIУАЩ (gittiniz)
АР КIУАЩ (gitti) АХЭР КIУА(ХЭ)Щ (gittiler)
C, У,Ф,Д önekleri şahıs zamirlerini işaret etmektedir. Bunlardan sonra gelen bI kaynaştırma harfidir ses uyumuna göre başka sesli harflere dönüşebildiği gibi bazen bulunmayabilirde.
Sondaki zaman eki - Щ den önceki sesli harf Aya dönüşür. Ses uyumu nedeniyle harf değişimi sadece fiiller için geçerlidir. Diğer kelime gurupları ek aldıklarında telafuzda bir ses değişikliği oluşsada yazımda değişiklik yapılmaz.
*
Soru Şekli: 1.)
Sondaki Щ takısı kaldırıldığında cümlede ayrıca bir soru sözcüğü yoksa evet veya hayır şeklinde cevap verilebilen soru cümlesine dönüşür.
*
СЫКIУА? (gittim mi?) ДЫКIУА? (gittik mi?)
УКIУА? (gittin mi?) ФЫКIУА? (gittiniz mi?)
КIУА? (gitti mi?) КIУА(ХЭ)? (gittilermi?)
2.) Yukarda belirtilen şekil dışındaki bütün sorularda Щ nın yerine P gelir.
ДЫГЪУАСЭ
ДЫГЪУАСЭ, АДЫГЭ ХАСЭМ СЫКIУАШ. НЭХЪЫЖЬХЭМ ЯУЭРШЭРЫМ СЕДЭIУАЩ. ПСЫХЬЭЛЫВЭ СШХАЩ. СИ НЫБЖЬЭГЪУХЭМ САДЭУЭРШЭРАЩ. КУЭДЫУ СТЕУАЩ.
Yukardaki cümleleri diğer şahıs zamirleriyle yeniden yazın ve fiilin eklerinin değişimine dikkat edin.
КЪЭКIУЭН КIУЭН ЕДЖЭН ТХЭН ЕДЭIУН
СЭ CЫКЪЭКIУАЩ СЫКIУАЩ СЕДЖАЩ СЫТХАЩ СЕДЭIУАЩ
УЭ УКЪЭКIУАЩ УКIУАЩ УЕДЖАЩ УТХАЩ УЕДЭIУАЩ
АР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
ДЭ ДЫКЪЭКIУАЩ ДЫКIУАЩ ДЕДЖАЩ ДЫТХАЩ ДЕДЭIУАЩ
ФЭ ФЫКЪЭКIУАЩ ФЫКIУАЩ ФЕДЖАЩ ФЫТХАЩ ФЕДЭIУАЩ
АХЭР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
Not3: Nesnesi yazılmadığında anlam bütünlüğü olamayan fiiller cümlenin yüklemi konumunda olduklarında 3. şahıslar АБЫ veya АБЫХЭМ şeklinde kullanılır. Yüklemde şahıs takısı olarak yukarıdaki örneklerde görüleceği gibi "И" veya "А" veya "РИ - РА" takısını alır.
*
*
*
БЛЭКIА ЛЪЭХЪАН
Bu zaman kalıbıyla geçmiş zamanlarda olmuş olaylar ve tüm zamanlara yayılmış, diğer bir deyişle geçerliliğini tüm zamanlarda koruyan durumları, ve yakın geçmişte olan eylemleri anlatmak için kullanılır. Cümlenin yüklemi isim soylu olduğu zaman (güzel, çirkin, ahmet vs) cümlenin anlamı Türkçedeki geniş zamanlı ifadeler gibi olur. Örneklemek gerekirse
*
СЭ СЫКIУАЩ gittim (Geçmiş Zaman)
АР ДАХЭЩ. O Guzel (Genis Zaman(
МЫР ПЭРЫТЩ . Bu Perit (Genis Zaman)
Düz Cümle kalıbı: ( şahıs öneki)fiil (zaman eki) Bu zaman kalıbıyla geçmiş zamanlarda olmuş olaylar ve tüm zamanlara yayılmış, diğer bir deyişle geçerliliğini tüm zamanlarda koruyan durumları, ve yakın geçmişte olan eylemleri anlatmak için kullanılır. Cümlenin yüklemi isim soylu olduğu zaman (güzel, çirkin, ahmet vs) cümlenin anlamı Türkçedeki geniş zamanlı ifadeler gibi olur. Örneklemek gerekirse
*
СЭ СЫКIУАЩ gittim (Geçmiş Zaman)
АР ДАХЭЩ. O Guzel (Genis Zaman(
МЫР ПЭРЫТЩ . Bu Perit (Genis Zaman)
КIУЭН fiilinin şahıslara göre çekiminde eklerin durumunu görelim
СЭ СЫКIУАЩ (gittim) ДЭ ДЫКIУАЩ (gittik)
УЭ УКIУАЩ (gittin) ФЭ ФЫКIУАЩ (gittiniz)
АР КIУАЩ (gitti) АХЭР КIУА(ХЭ)Щ (gittiler)
C, У,Ф,Д önekleri şahıs zamirlerini işaret etmektedir. Bunlardan sonra gelen bI kaynaştırma harfidir ses uyumuna göre başka sesli harflere dönüşebildiği gibi bazen bulunmayabilirde.
Sondaki zaman eki - Щ den önceki sesli harf Aya dönüşür. Ses uyumu nedeniyle harf değişimi sadece fiiller için geçerlidir. Diğer kelime gurupları ek aldıklarında telafuzda bir ses değişikliği oluşsada yazımda değişiklik yapılmaz.
*
Soru Şekli: 1.)
Sondaki Щ takısı kaldırıldığında cümlede ayrıca bir soru sözcüğü yoksa evet veya hayır şeklinde cevap verilebilen soru cümlesine dönüşür.
*
СЫКIУА? (gittim mi?) ДЫКIУА? (gittik mi?)
УКIУА? (gittin mi?) ФЫКIУА? (gittiniz mi?)
КIУА? (gitti mi?) КIУА(ХЭ)? (gittilermi?)
2.) Yukarda belirtilen şekil dışındaki bütün sorularda Щ nın yerine P gelir.
ДЫГЪУАСЭ
ДЫГЪУАСЭ, АДЫГЭ ХАСЭМ СЫКIУАШ. НЭХЪЫЖЬХЭМ ЯУЭРШЭРЫМ СЕДЭIУАЩ. ПСЫХЬЭЛЫВЭ СШХАЩ. СИ НЫБЖЬЭГЪУХЭМ САДЭУЭРШЭРАЩ. КУЭДЫУ СТЕУАЩ.
Yukardaki cümleleri diğer şahıs zamirleriyle yeniden yazın ve fiilin eklerinin değişimine dikkat edin.
КЪЭКIУЭН КIУЭН ЕДЖЭН ТХЭН ЕДЭIУН
СЭ CЫКЪЭКIУАЩ СЫКIУАЩ СЕДЖАЩ СЫТХАЩ СЕДЭIУАЩ
УЭ УКЪЭКIУАЩ УКIУАЩ УЕДЖАЩ УТХАЩ УЕДЭIУАЩ
АР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
ДЭ ДЫКЪЭКIУАЩ ДЫКIУАЩ ДЕДЖАЩ ДЫТХАЩ ДЕДЭIУАЩ
ФЭ ФЫКЪЭКIУАЩ ФЫКIУАЩ ФЕДЖАЩ ФЫТХАЩ ФЕДЭIУАЩ
АХЭР КЪЭКIУАЩ КIУАЩ ЕДЖАЩ ТХАЩ ЕДЭIУАЩ
| ЖЫIЭН ЩIЭДЗЭН ЗЭГЪЭЩIЭН СЭ ЖЫСIАЩ [b]Щ[b]IЭЗДЗАЩ ЗЭ[/b]ЗГЪЭЩIАЩ УЭ ЖЫП[b]II[b]АЩ ЩIЭБДЗАЩ ЗЭБГЪЭЩIАЩ АБЫ ЖИIАЩ ЩIИДЗАЩ ЗРИГЪЭЩIАЩ ДЭ ЖЫТIIАЩ ЩIЭДДЗАЩ ЗЭДГЪЭЩIАЩ ФЭ ЖЫФIАЩ ЩIЭВДЗАЩ ЗЭВГЪЭЩIАЩ АБЫХЭМ ЖАIАЩ [b]Щ[b]IАДЗАЩ ЗРАГЪЭЩIАЩ[/b] [/b][/b][/b][/b] | Not1:Ses Uyumu nedeniyle C : З У: ПI, Б ; Д: T, TI Ф: ФI, В seslerine dönüşür Not2: Genelde şahıs eki yüklemin ilk sesidir, bu duruma uymayan fiillerin bir kaçını burada görüyorsunuz. |
Not3: Nesnesi yazılmadığında anlam bütünlüğü olamayan fiiller cümlenin yüklemi konumunda olduklarında 3. şahıslar АБЫ veya АБЫХЭМ şeklinde kullanılır. Yüklemde şahıs takısı olarak yukarıdaki örneklerde görüleceği gibi "И" veya "А" veya "РИ - РА" takısını alır.
*
*
